Cyfrowa rekonstrukcja Nowej Synagogi we Wrocławiu

Nowa Synagoga, wybudowana w latach 1865–1872, stała niemal w samym sercu dziewiętnastowiecznego Wrocławia, aż do momentu zniszczenia w 1938 roku. Monumentalna synagoga zaprojektowana przez Edwina Opplera, jednego z pierwszych żydowskich architektów, odzwierciedlała dążenia emancypacyjne wrocławskich Żydów. Jej budowa łączy się z interesującą i marginalnie przebadaną historią konkurowania trzech wiodących wspólnot wyznaniowych o budowę najokazalszej świątyni. Niemal w tym samym czasie inicjatywy budowy imponujących miejsc kultu podjęli katolicy, protestanci i żydzi.

Projekt „Synagoga na Wygonie w kontekście trzech wspólnot wyznaniowych. Cyfrowa rekonstrukcja i dokumentacja wrocławskiej synagogi” realizowany przez Instytut Architektury Hochschule Mainz stanowi wyjątkową możliwość do pogłębienia wiedzy o tej niezwykłej świątyni, która wyróżniała się w panoramie miasta.

W rezultacie projektu powstał semantycznie naładowany model 3D synagogi, który prezentuje nową cyfrową metodę badawczą przy użyciu Wirtualnego Środowiska Badawczego (Virtuelle Forschungsumgebung / Virtual research environment, VFU/VRE). VFU umożliwia naukową analizę źródeł użytych przy rekonstrukcji budynku i tworzenie sieci połączeń pomiędzy danymi, a mianowicie instytucjami, osobami, obiektami, źródłami, wydarzeniami historycznymi, działaniami badawczymi i miejscami. Istotne jest także uwzględnienie kontekstu przestrzennego Wrocławia ok. 1872 roku, gdy synagoga została otwarta, a także osadzenie modelu w kontekście społeczno-kulturowym, w tym zwłaszcza religijnym z tego okresu. W tym celu powstała obszerna baza danych, w której zawarte zostały także informacje na temat społeczności ewangelickiej i katolickiej oraz powstających równolegle kościołów Zbawiciela i św. Michała Archanioła, które razem z synagogą tworzyły nowe dominanty wysokościowe Wrocławia. Projekt przyczynia się do rozwoju metodologii rekonstrukcji cyfrowej zabytków architektury, która umożliwia innowacyjną kontekstualizację zniszczonego dziedzictwa kulturowego w ramach intensywnie rozwijającej się dziedziny jaką jest humanistyka cyfrowa [Digital Humanities].

W ramach projektu zostały także przeprowadzone polsko-niemieckie warsztaty dla studentów architektury z Hochschule Mainz i studentów historii sztuki z Uniwersytetu Wrocławskiego. Warsztaty były poświęcone specyfice dziewiętnastowiecznej architektury sakralnej we Wrocławiu, na przykładzie niezrealizowanych projektów architekta C.J.Ch. Zimmermanna (1831-1911) dla Kościoła im. Zbawiciela [Salvatorkirche].

Najtragiczniejszy w skutkach pogrom ludności żydowskiej w Niemczech od czasów średniowiecza wydarzył się w nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku. Wówczas dokonano aktu zbezczeszczenia i zniszczenia synagog oraz obiektów żydowskich, w tym wszystkich synagog zaprojektowanych przez Edwina Opplera. W listopadzie 2018 roku minęło 80 lat od tych wydarzeń, co w szczególny sposób upamiętniliśmy stworzoną specjalnie na to wydarzenie aplikacją AR (Augmented Reality) będącą wizualizacją nieistniejącej Nowej Synagogi we Wrocławiu. Aplikacja "kARtka z synagogą”, połączona ze specjalnie przygotowaną na to wydarzenie pocztówką, miała premierę w czasie Marszu Wzajemnego Szacunku, który co roku w rocznicę pogromu wyrusza spod Synagogi pod Białym Bocianem do miejsca, w którym stała synagoga Opplera. Wrocławianie dają w ten sposób żywe świadectwo pamięci o tragicznych wydarzeniach, które stały się początkiem zagłady Żydów w Europie. 

Projekt cyfrowej rekonstrukcji przyczynia się w ten sposób do zachowania pamięci  i uwrażliwienia opinii publicznej na temat skomplikowanej historii społeczności żydowskiej, która zamieszkiwała obszar przedwojennych Niemiec, obecnie będący częścią Polski.

Zespół AI MAINZ

Zarządzanie projektem i koordynacja
Prof. Dr.-Ing. Piotr Kuroczyński i Karolina Jara M.A.

Pracownicy naukowi 
Igor Bajena M.Sc., Julia Brandt M.A., Karolina Jara M.A., Kinga Wnęk M.Sc.

Pracownicy-studenci
Maja Kwiecińska M.A., Sima Agajew B.Sc., Patrycja Stelmach B.Sc., Ewa Świć B.A., Marta Zielińska B.Sc.

Teksturowanie
Anna Preiss M.Sc., Kinga Wnęk M.Sc.

Wirtualne środowisko badawcze [VFU/VRE]
Peggy Grosse M.A.

Web design
Michael Sherman M.A.

Aplikacja „kARtka z Synagogą“ 

Koncepcja i koordynacja
Prof. Dr.-Ing. Piotr Kuroczyński, Karolina Jara M.A.

Realizacja techniczna
Dr. Daniel Dworak

Projekt graficzny
Łukasz Walawender M.A., Kalina Zatorska M.A.

Finansowanie

Pełnomocnik Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów w Niemczech (BKM)

Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej

Partnerzy projektu

Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego
Dr. hab.-Ing. Agnieszka Zabłocka-Kos, profesor w Uniwersytecie Wrocławskim, Dr. hab. Jerzy Krzysztof Kos

Fundacja Bente Kahan
Bente Kahan i Dr. Marek Mielczarek

Muzeum Architektury Miasta Wrocławia
Dr. Jerzy Ilkosz

Muzeum Miejskie Wrocławia
Dr. Maciel Łagiewski

Czas trwania projektu

Marzec 2018 – Listopad 2019